Mistyfikacja Sokala – W 1996 roku amerykański fizyk Alan Sokal opublikował w prestiżowym czasopiśmie kulturoznawczym artykuł, który miał na celu udowodnienie, że współczesne nauki humanistyczne przyjmują absurdalne i niezrozumiałe podejście do nauki. Tekst Sokala poświęcony był rzekomym związkom feminizmu z grawitacją kwantową, jednak w rzeczywistości nie miał żadnego sensu. Autor celowo używał przesadnej erudycji i skomplikowanego żargonu naukowego, aby ukazać, jak łatwo można zmanipulować czytelników i twórczości naukowej, posługując się pseudo-wiedzą. W swoim artykule Sokal starał się udowodnić tezę, że wiele tekstów w humanistyce to jedynie nowomowa, w której autorzy nie rozumieją, o czym piszą, a czytelnicy są zachwyceni pozorną głębią tych wypowiedzi. Mistyfikacja Sokala miała szerokie reperkusje, ponieważ ujawniała słabości systemu recenzji i prestiżowych czasopism, a także stała się symbolem nieporozumień między naukami ścisłymi a humanistyką.
Brzytwa Okhama – To jedna z najstarszych i najważniejszych zasad naukowych, wprowadzona przez średniowiecznego filozofa Williama Okhama (1285 – 1349), która brzmi: Non sunt multiplicanda entia sine necessitate, co w tłumaczeniu na polski oznacza: „Bytów nie mnożyć, fikcyj nie tworzyć, tłumaczyć fakty jak najprościej”. Zasada ta jest stosowana w wielu dziedzinach nauki i mówi, że spośród dostępnych rozwiązań najlepiej jest wybrać to najprostsze, ponieważ nadmierne komplikowanie teorii prowadzi do niepotrzebnych spekulacji. Okham czerpał swoją inspirację z arystotelesowskiej ekonomii myślenia, zgodnie z którą każdą hipotezę należy ograniczyć do minimum. Interesujący jest również sposób, w jaki filozof stosował tę zasadę w praktyce, instruując swoich studentów, by wycinali brzytwą zbędne fragmenty tekstów, upraszczając tym samym przekaz. To podejście stało się fundamentem zasady KISS (Keep It Simple, Stupid), wykorzystywanej nie tylko w nauce, ale także w innych dziedzinach życia, jak na przykład architektura, gdzie mówi się, że projekty powinny być maksymalnie proste, a ich skomplikowanie nie powinno wynikać z nadmiaru zbędnych elementów.
Lista Filadelfijska – Lista ta jest zbiorem najbardziej renomowanych czasopism naukowych, stworzonym i regularnie aktualizowanym przez Institute for Scientific Information. Czasopisma na tej liście są oceniane pod kątem ich wpływu na rozwój danej dziedziny nauki, a tytuł znajdujący się na niej uznawany jest za prestiżowy i wyróżniający się wysoką jakością publikacji. Z tego powodu, artykuły opublikowane w czasopismach z Listy Filadelfijskiej mają większe znaczenie i są traktowane jako bardziej wartościowe w środowisku akademickim. Co ciekawe, do niedawna na Liście Filadelfijskiej figurował również Journal of Parapsychology, czasopismo zajmujące się badaniem zjawisk nadprzyrodzonych, które zostało ostatecznie usunięte z powodu braku naukowej wiarygodności. Obecność czasopism na tej prestiżowej liście jest nadal jednym z głównych wskaźników jakości naukowych czasopism, a dla badaczy publikacja w takim tytule jest często uważana za jeden z najważniejszych osiągnięć w karierze. Lista Filadelfijska ma również istotny wpływ na kariery naukowe, ponieważ wielu naukowców dąży do publikowania swoich prac w czasopismach z tej listy, co jest uznawane za kluczowy element w procesie oceny ich dorobku.
Efekt placebo – Efekt placebo jest zjawiskiem, w którym pacjent odczuwa poprawę zdrowia po podaniu substancji, która w rzeczywistości nie ma żadnych właściwości leczniczych. Często stosowany w badaniach klinicznych, efekt placebo pokazuje, jak silny wpływ na zdrowie mają przekonania pacjentów. Zjawisko to jest wynikiem oddziaływania umysłu na ciało – jeśli pacjent wierzy, że dany lek pomoże, może rzeczywiście poczuć się lepiej, mimo że substancja nie zawiera aktywnego składnika. Efekt placebo jest również przedmiotem badań w psychologii i neurologii, które starają się zrozumieć, jak psychiczne nastawienie pacjenta wpływa na jego zdrowie fizyczne. Zjawisko to jest stosowane w leczeniu różnych dolegliwości, od bólu po depresję, a jego mechanizm wciąż jest badany przez naukowców.
Zjawisko „kamienia filozoficznego” w chemii – Kamień filozoficzny, legendarna substancja, która rzekomo mogła przemieniać metale w złoto, był przez wieki obiektem zainteresowań alchemików. Choć dzisiaj wiemy, że nie istnieje substancja, która mogłaby spełnić te obietnice, idea kamienia filozoficznego jest fascynującym przykładem na to, jak rozwój nauki może wyjaśniać fenomeny, które kiedyś były uważane za magiczne. Z perspektywy współczesnej chemii, przemiana jednego metalu w inny jest możliwa, ale tylko za pomocą reakcji jądrowych, które wymagają zaawansowanej technologii i energii. Alchemicy, choć nie udało im się osiągnąć swoich celów, przyczynili się do rozwoju chemii poprzez swoje eksperymenty, które później doprowadziły do odkryć takich jak destylacja, produkcja kwasu siarkowego czy procesy ekstrakcji metali.
Paradoks Monty’ego Halla – To jedno z najbardziej znanych zjawisk w matematyce i teorii prawdopodobieństwa, które wywołało liczne kontrowersje po raz pierwszy przedstawione w popularnym telewizyjnym programie „Let’s Make a Deal”. W grze uczestnik miał wybór między trzema drzwiami – za jednymi ukryta była nagroda, a za pozostałymi dwoma nic. Po tym, jak uczestnik wybierał jedne drzwi, prowadzący, Monty Hall, który wiedział, gdzie znajduje się nagroda, otwierał jedne z pozostałych drzwi, za którymi nie było nagrody. Uczestnik miał wtedy wybór – czy zmienić swoje pierwotne drzwi na pozostałe, czy zostać przy swoim wyborze. Zaskakująco, matematyka pokazuje, że zmiana wyboru zwiększa szansę na wygraną z 1/3 do 2/3, co wydaje się sprzeczne z intuicją. Paradoks ten jest przykładem na to, jak nasza intuicja może być błędna, a matematyka może oferować inne, bardziej trafne rozwiązanie.